Cemil Meriç

Cemil Meriç
Doğum tarihi	12 Aralık 1916
Doğum yeri	Reyhanlı, Hatay
Ölüm tarihi	13 Haziran 1987
Ölüm yeri	İstanbul
Vikipedi maddesi Vikiveri öğesi

Görmek tabiata tahakküm etmektir.

Işık Doğudan Gelir

• İbn-i Haldun çağdaş düşüncenin kutup yıldızlarından biridir.

Jurnal

• Görmek tabiata tahakküm etmektir. Dış dünya ne kadar düşman unsurlarla dolup taşarsa taşsın, zekamızın gözbebeklerimizden boşalan seyyalesiyle ehlileşmeye, mutileşmeye mahkumdur.
  • Quinze-Vingts Geceleri, s. 38

• Din, aşk, şiir: boşlukta yuvarlanan insanın bir yıldıza atladığı merdivenlerdir.
  • Quinze-Vingts Geceleri, s. 40

• En yavuz ermişlerin, en çetin kahramanların zaman zaman nasıl çamurlaştıklarını görmek, küçün insanlar için hain, buruk ve zehirli bir teselli.
  • Jurnal, s. 53

• Realiteyi görmemek için dini, sanatı, aşkı yaratmışız. Faustun susuzluğu sonsuz bir çölünkinden farksız.
  • Jurnal, s. 54

Realiteyi görmemek için dini, sanatı, aşkı yaratmışız.

• Neden vakur Juvenal okunmuyor? Niçin Lükres'in erkek sesi insanlığın ufkunda çınlamaz oldu?
  • Denize Atılan Şişe, S. 34

• Onlar için Anadolu yoktur, İstanbul yoktur, Türkiye yoktur, üzerinde insanların gözyaşı döktüğü, sefalet çektiği, didindiği bir dünya yoktur.
  • Birkaç Kozmopolit Üzerine Hiciv Denemesi, s. 62

• Nihayet medrese ve saray. Efendilerinin her cinayetine eli titremeden fetva veren yıkılış çağlarının uluma-yı rüsumu: Mensuplarını herhangi bir vatandaş gibi askere yollamaz, ezelî zillet içinde, bu zilletin nimeti saydığı bir takım imtiyazları inatçılıkla muhafazaya çalışırdı.
  • Birkaç Kozmopolit Üzerine Hiciv Denemesi, s. 62

• Uzviyi ulvileştirmek bakırdan altın imal etmek gibi hayal. Hayatımıza salgı bezlerimiz hükmediyor. Şuurun karanlık bölgelerinden yükselen çığlıkları susturamıyoruz. Çığlık homurtu oluyor nihayet. Homurtu uğultuya inkılap ediyor.
  • Quinze-Vingts Geceleri IV, s93

• Türk aydını yangından kaçar gibi uzaklaşıyor memleketten. Hayır, kirlettiği bir odadan kaçar gibi... 1963 Türkiye'si Voltaire'lerin Fransa'sından yüz kere daha hür. Voltaire'ler nerede?
  • Kaçanlar, s. 105-106

• Sermayedara "işveren" payesini tercih eden bir cemiyet elbette ki liberalizmi takdis etmektedir... Tanrı gibi bir velinimet.
  • Kelime bir kıymet hükmü, s. 143

Akdeniz, Doğu ile Batı'nın zifaf yatağı.

• Hint'i tanımak zorundayız İnsanlığın irfan ve idrakine istikamet veren iki yaratıcı millet var: Hint ve Yunan... Biz bu iki ülkenin merkezindeyiz. Akdeniz Doğu ile Batı'nın zifaf yatağı...
  • Tanımıyoruz Hint'i, s. 150

İnsanlık bir merdiven basamaklarından çıkar gibi yükselmez. Zıplamalar, hep aynı istikamete yönelmiş değildir. Zar atar insanlık, kâh kazanır, kâh kaybeder.

• İnsanlık bir merdiven basamaklarından çıkar gibi yükselmez. Zıplamalar, hep aynı istikamete yönelmiş değildir. Zar atar insanlık, kâh kazanır, kâh kaybeder.
  • Claude Lévi-Strauss'u Okurken, s. 166

• Havarilerini halkedemeyen İsa'nın yeri tımarhanedir, çarmıh değil.
  • Olemp'e Giden Adam, s. 249

• Ve sevmek. Avam için din, kendi gibi düşünmeyenleri yok etmek hürriyetidir. Nazif dinim kinimdir diyordu. Bir Asur kâhini hortlamış, bir Asur kâhini. Kinle bağdaşan bir din, din olmaktan çıkar.
  • Anayasa, s. 296

• Düşünce şüpheyle başlar. Düşünce, tezatlarıyla bütündür. Zıt fikirlere kulaklarımızı tıkamak, kendimizi hataya mahkûm etmek değil midir?

• Acıları dev aynasında büyüten rezil bir hassasiyetim var.

• Hepimiz sefil birer kuklayız. Tek gücümüz: intibak kabiliyeti.

• Şeytanın ruhuna eziyet ettiği kişi, acısını, hiç düşünmeden en yakınından çıkarır.

• Entelektüel, dünyayı hergün yeni baştan kurabileceğine inanan adamdır, Descartes'dan beri aklın ve idrakin cihanşümul olduğunu anlamıştır.

Bu Ülke

• Batı'dan gelen hiçbir "izm" masum değildir.
  • s. 188
• Dergi hür tefekkürün kalesi.
  • s. 100
• Düşünceye câzip ve parlak bir biçim vermek küçültür düşünceyi. Büyük yazar içinden gelen sesi olduğu gibi haykırandır. Kelimeleri kullanırken avamın hoşuna gidip gitmeyeceğini düşünmez.
  • s. 108
• İngiliz hodgamdır. Bir millet değil de bir yığın. Yığın düşünmez, mâruz kalır. Nezleye yakalanır gibi tutulur bir fikre. Ateşi yükselince arslanlaşır, nöbet geçirince her mukaddesi unutuverir.
  • 109
• Olgunlaşmak kalbin daha hassas, kanın daha sıcak, zekânın daha işlek, ruhun daha huzurlu olması demek.
  • s. 110
• Okumak, iki ruh arasında âşıkane bir mülâkattır.
  • s. 111
• Kâmus bir milliyetin nâmusudur.
  • s. 86
• Kitap fazla ciddi, gazete fazla sorumsuz. Dergi, hür tefekkürün kalesi.
  • s. 100
• Şiddeti yok eden şiddet, yalanların en alçakçası değilse vehimlerin en şairanesi. Her kavganın ezelî mazereti: Son kavga olmak.
  • s. 207
• Deha tabiatın en tehlikeli armağanı.
  • s. 225
• Havarilerini yaratamayan İsa'nın yeri tımarhanedir, tarih değil.
  • s. 274
• İzm'ler idrakimize giydirilen deli gömlekleri.
  • s. 90
• Sol ve sağ… Çılgın sevgilerin ve şuursuz kinlerin emzirdiği iki ifrit.
  • s. 79
• Murdar bir halden muhteşem bir maziye kanatlanıp uçmak gericilikse, her namuslu insan gericidir. IV. Murat’a: Süleyman devrine dön! diye haykıran Koçi Bey’den Reşit Paşa’ya kadar Osmanlı Devleti’nin bütün ıslahatçıları gerici. Dante, yaşadığı çağdan iğrenir. Balzac eserini iki ezeli hakikatin ışığında yazar: Kilise ve krallık. Dostoyevski maziye aşık. Dante gerici, Balzac gerici, Dostoyevski gerici.
  • s. 80
• Kelam, bütünüyle haysiyettir.
  • s. 82
• Kamus, bir milletin hafızası, yani kendisi; heyecanıyla, hassasiyetiyle, şuuruyla.
  • s. 86
• Slogan, ilkelin ideolojisi.
  • s. 93
• Düşünceye hürriyet, sonsuz hürriyet. Kitaptan değil, kitapsızlıktan korkmalıyız.
  • s. 94

Kitap, istikbale yollanan mektup… smokin giyen heyecan, mumyalanan tefekkür.

• Kitap, istikbale yollanan mektup… smokin giyen heyecan, mumyalanan tefekkür.
  • s. 100
• Her toplum bir kitaba dayanır: Ramayana, Neşideler Neşidesi veya Kur’an: "Senin kitabın hangisi?"
  • s. 106
• Duygunun asaleti, kuvvet ve isabetindedir.
  • s. 109
• Bayağı, hissetmeyendir.
  • s. 108
• Polemik zekaların savaşıymış. Zekalar birbiriyle savaşmaz. Kinlerin, peşin hükümlerin, gizli çıkarların savaşı, polemik. Eski bir inancı yok etmek isteyen yeni bir düşüncenin savaşı. Ve her mübariz kendi cephesinde muzaffer.
  • s. 127
• Yaşayanları yöneten ölülerdir. Demek ki öldürülmesi gereken ölüler de var.
  • s. 128
• Kahramanlık, hatada ısrar etmemektir.
  • s. 140
• Asya’nın bütün evlatları içinde Batı’nın ilk benimsediği: Zerdüşt. Buda’yla Konfüçyüs’ün sesi uzun zaman erişmez Avrupa’ya ve Asya’nın hikmetini tek başına Zerdüşt temsil eder. Musevilik Zerdüştlüğün damgasını taşır: Hayırla şer arasındaki ikilik, meleklerle cinlerin savaşı, kıyamet gününe iman… Hep O’nun yadigârı… Hıristiyanlık Zerdüşt olmadan anlaşılmaz.
  • s. 145
• Raskolnikov sarsıntı geçiren bir toplumda yapayalnızdır. Dosto gibi.
• Şuuraltı (psikanaliz) her istediğini kolayca elde eden mutlu azınlığın imtiyazı.
  • s. 208
• Yığın hale (şimdiye) hükmeder, büyük adam istikbale (geleceğe).
  • s. 206
• Tarihi yaratan, fertle yığın arasındaki anlaşmazlık.
  • s. 217
• Tarihin mimarı: İsyan; kadere, zamana, insana.
  • s. 217
• Dahi, münzevi bir yıldız; anasız doğan çocuk, anasız doğan ve zürriyetsiz ölen. Zirveden zirveye akseden şarkı.
  • s. 227
• Kronoloji: Aptalların tarihi.
  • s. 237
• Din, bir susuzluk, sonsuza karşı duyulan özlem. Bilgi değil, aşk.
  • s. 242
• Hapishane, maskelerin çıkarıldığı yerdir.
  • s. 248
• Mahalle kavgaları, tefekkürün zirvelerine ulaşmamalı.
  • s.251
• Ulu çamlar fırtınalı diyarlarda yetişir.
  • s. 248
• Şark Sadi’den Gandi’ye kadar aksi kanaatte: “Yemin ederim ki, dünyanın bütün toprakları bir tek insanın kanını akıtmaya değmez.”
  • s. 206
• Bazen bir kuyuya benziyor hayat; kör, pis, zehirli bir kuyuya. Boğuluyorum, ölüme koşacak mecalim kalmıyor, kimseyi görmüyor gözüm. Sevdiklerim yabancılaşıyor. Kitaplar tuğla oluveriyor birden. Dostlarımın sesini tanımıyorum. Varlığım bir tele asılıyor. Bir kâbus bu, bir hastalık. Gözlerimi kaybettikten sonra bu kuyuya sık sık düştüm… İstediğini yapamamak, sakatlığımdan doğan bir aciz… Acılarımı dev aynasında büyüten rezil bir hassasiyetim var… Aczime tahammül edemiyorum… Bu, hayatımın perde arkasındaki ardı arkası kesilmeyen uğultu.
  • s. 44
• Tarih, eserlerini iki defa oynarmış: Önce trajedi, sonra komedi olarak. Roma’nın kazları heybetli bir trajedinin kahramanıydılar, bizimkiler tatsız bir komedinin aktörleri.
  • s. 85
• İdeolojiler, uçurumları aydınlatan hırsız fenerleri. İstemesek de onlara muhtacız. Kaosu kozmos yapan insan zekası, tecrübelerini ideolojilerde sergilemiş. İdeolojiye düşmanlık, tek izm’e teslimiyettir: Obskürantizme. İdeolojiler siyaset dünyasının haritaları. Haritasız denize açılınır mı? Ama harita tehlikeli bir yolculukta tek kılavuz olamaz. Pusulaya da ihtiyaç var. Pusula: Şuur. Tarih şuuru, milliyet şuuru, kişilik şuuru.
  • s. 93
• Yumuşak kalplilik de olmaz polemikte. Ölüm bir mazeret değildir. Voltaire: “Yaşayanlara saygı borçluyuz az çok.” diyor… “Ölenlere tek borcumuz kalmıştır: Hakikat “
  • s. 128
• Düşünce dünyasını fethe çıkanların uğrayacağı ilk ülke Hint olmalı. Hint bütün inançlara söz hakkı tanır. Çağdaş Avrupa en aydınlık taraflarıyla Hint’in bir devamıdır. Hint belki bütün hakikat değil ama hakikat.
  • s. 45
• Kütüphane bütün çağların, bütün ülkelerin ölümsüzleri ile dolu.
  • s. 107
• Gerçek bilgi, disiplinli ve denenmiş bilgidir.
  • s. 109

Batı’nın düşünce tarihi akılla naklin mücadele tarihi.

• Batı’nın düşünce tarihi akılla naklin mücadele tarihi.
• Aldatmayan tek sevgili var dünyada: mutlak güzel.
• Her çağ kendi kelimelerini söyletmiş kelimeye; her demagog kendi yalanlarını.
• İrfan, düşüncenin bütün kutuplarını kucaklayan bir kelime.
• İrfan, kemale açılan kapı, amelle taçlanan ilim.
• Kültür, Homo ekonomikus’un kanlı fetihlerini gizlemeye çalışan birer şal.
• Kültür, kaypaklığı, müphemiyeti ve seyyaliyetiyle Avrupa’dır. Tarif edilmeyen, edilemeyen bir kelime.
• Din, Avrupa için bir afyondur, bütün ideolojiler gibi.
• Güneş ülkeleri aydınlatır, sözler milleti.
• İnsanlık daima kötü oyuncaklar peşinde koşan bir çocuk.
• Bilgi, sonu gelmeyecek olan bir fetihtir.
• Hayat herkesin yaşadığı, kimsenin yaşamaktan hoşlanmadığı komedya.
• Hiçbir zafer umulanı getirmez, hiçbir bozgun mutlak değildir.
• Tarihimiz, mührü sökülmemiş bir hazine.
• Gitmek, kaderin hatalarını düzeltmektir.
• Gerçek hükümdarlar, ebedi hükümrandırlar. Hazineleri yağma edildikçe zenginleşirler.
• Meçhule açılan bir kapıdır kitap. Meçhule, yani masala, esrara, sonsuza.
• Mütercim, mutlak’ı arayan bir çılgın, “felsefe taşı”nı bulmaya çalışan bir simyagerdir. Bir Sizifos’tur belki, bir haber taşıyıcısı değil.
• Şiir ne bir teşrih masasıdır, ne bir teşhir çarmıhı.
• Hafızaya çakıl taşı gibi saplanan bilgi kırıntılarına yeni bir ad bulduk: Kültür.
• Tefekkür vuzuh (anlaşılabilir olmak e.n.) ile başlar, kurtuluş şuurla.
• Her büyük adam kucağında yaşadığı cemiyetin üvey evladıdır.
• Kelime: Senin yıldızların kelimeler, söyle raksetsinler, alev saçlarıyla sonsuz bahçesinde hayallerinin. Kelime ormanda uyuyan dilber; şair uzaklardan gelen şehzade. Öyle seveceksin ki kelimeleri, sana yetecekler. Yıldızlar Tanrı’ya yetmiş mi? Kelimeler benim sudaki gölgem, okşayamam onları, öpemem. Bir davet olarak güzel kelime ve muhterem. Gönülden gönüle köprü, asırdan asıra merdiven. Kelime kendimi seyrettiğim dere. Kelime sonsuz, kelime adem.
• Kendini tanımak, marifetlerin marifeti.
• Belki de medeniyet uyuyor ve zaman zaman rüya görüyor.
• Savaş bir irşat. Savaş, ışıkla karanlığın diyaloğu. Düşman, gözü bağlı olandır.
• Bu çökmeye hazır medeniyet üç sütün üzerinde duruyor; süngü, açlık, fuhuş.

Umrandan Uygarlığa

• İnsan zekası çevresinden tiksindiği için sanata ve felsefeye sığınır.
• Hasta ile sıhhatli adam arasındaki fark şu: hastanın başlıca kaygısı kendi varlığıdır; sıhhatli adam dış dünyayla uğraşır. Fransız düşünçesi sıhhatli bir çevrede gelişmiştir. Bakışları dış dünyaya çevrili,onu tanımak, onu kavramak ister. Fransız felsefesinin uğraştığı problemler: nazari hakikat, epistemoloji, matematik, psikoloji, sosyoloji. Hasta bir çevrede gelişen Alman düşünçesinin temel kaygısı kendi hastalığı ve onun tedavisidir. Almanya'daki bütün felsefe sistemlerinin hareket noktası ahlak problemidir.
• Machiavelli'yi ümitsizliğe düşüren, insanları değişmez sanması, rejimlerin devri olarak birbirini takip ettiğine inanması.
• Tanzimat sonrası Osmanlı irfanının dikkate layık bir tezadı: Avrupa'nın kültür emperyalizmine cihat açan Osmanlı Sadrazamı yazılarını Fransızca kaleme alırmış.

Diğer

• Birbirini bütün tedaileriyle karşılayan iki kelimeye ne aynı dilde rastlarsınız ne iki ayrı dilde.
• Kitap, zekayı kibarlaştırır.
• Bu memlekette sağcı solcu, ilerici gerici yoktur, bu memlekette namuslu ve namussuzlar vardır. Siz namuslulardan olun.
• Yalnız seninim. Ve yalnız beni düşündüğün müddetçe aşkımızın ömrü ebedîdir. Büyüyü ancak ihanetin bozar. Manevî ihanetin. Bir an için gözbebeklerinde raksedecek herhangi bir yabancı hayal... O zaman bu rüya bir kabusa döner ve bir uçurumun kıyısında uyanırsın.
• Olimpos dağının çocukları Hira dağının evlatlarını asla kabullenemeyecektir.
• Zulmün olduğu yerde, tarafsızlık namussuzluktur.

Cemil Meriç ile ilgili daha fazla bilgiye Vikipedi'den ulaşabilirsiniz.