Azerbaycan atasözleri

Azerbaycan

A

• Açlık ne yedirtmez, tokluk ne dedirtmez.
• Aç eşek katırdan tez yürür.
• Açın imanı olmaz, dokun gümanı.
• Agac bar verende basini asagi eyer! Azerbaycan Türkçesinde kullanılan (Bakü’lü Ebilov Ümid Maksudoğlu’ndan nakleden Burdur’lu Hüseyin Yılmaz'dan naklen Denizli’li Said Dağdaş, 2 Ekim 2012) bir atasözü.
• Ağaç bar verince başını aşağı eğer.
• Akıl yaşta değil baştadır.
• Ana gibi yar olmaz, vatan gibi diyar.
• Araz (Aras nehri) her zaman kütük getirmez. Türkiye Türkçesindeki; "Dere her zaman kütük getirmez" (1929 doğumlu M. Baz'dan naklen Said Dağdaş, 22.08.02, Denizli-Dodurgalar)"! atasözü ile aynı anlamda... Her zaman ticarette kazanç olmayabilir, bu nedenle ileriye dönük tedbir almak gereklidir anlamında.
• Aslanın erkeği dişisi olmaz.
• Aşığa Bağdat uzak değil.
• At ölür nalı kalır, yiğit ölür namı kalır.
• At ölür, köpeklere bayram olur.
• Adam var adamların nakşıdır adam var eşşek ondan yahşıdır.
• Alca limon deyende dilin aci olur.
• Ağlama naçar ağlama! Gün gelib keçer ağlama! Felek bağlayan kapını, Bir gün de açar ağlama!..

B

• Boynuzsuz öküzün ahı boynuzlu öküze kalmaz.
• Bugünün işini sabaha koyma (yarına bırakma).
• Bir Azeri kızı al, evin pak eyliye! Bir Rus kızı al, gönlün hoş eyliye!
• Boş qazandan səs çox gələr!

Ç

• Çöreği (ekmeği) çörekçiye ver birini de üstelik.
• Çıra dibine ışık vermez.

D

• Dağ dağa raslamaz ama insan insana rastlar.
• Dama dama göl olur, dada dada heç olur (Selahaddin Kusekenani-Şarki Azerbaycan-İRAN, 6.6. 1999, Orman Mühendisi'nden naklen Said Dağdaş): “Damlaya damlaya göl olur!" atasözünün Azeri Türkçesindeki karşılığı. "Azar azar kullanmakla biter" anlamında.
• Dere kenarına ev yaparsan bilesin ki sel malıdır, Kendin yaşlı avrat genç bilesin ki el malıdır.
• Dost dar (kötü) günde tanınar.
• Dost dosta ten gerek, ten olmasa gen gerek.
• Dünya bir yağlı kuyruktur, yiyebilene aşkolsun.

E

• El gücü, sel gücü (Selahaddin Kusekenani, İran, Şarki Azerbaycan Eyaleti, (6 Haziran 1999, Beyşehir): "Bir elin nesi var, iki elin sesi var!" atasözü anlamında. Selahaddin Bey bu ata sözünü “Birlikte bir iş görer, yahşidir. Hatmin, adam muvaffak ola.” şeklinde Azeri Türkçesi ile açıklamıştır (Said Dağdaş).
• El kızı bulunur, kardeş bulunmaz, Kardeş bulunur Ana Baba bulunmaz.
• Evvel mescidin içi, sonra eşiği (dışı) (S. Kusekenani, 6.6.1999): Önce kendi menfaatim, sonra başkaları anlamında. Azeri Türkçesinde “eşik” kelimesi Türkiye Türkçesinde olduğu gibi hem kapının eşiği deyiminde olduğu gibi bildiğimiz manada, hem de evin dışarısı anlamında kullanılmaktadır (Said Dağdaş).

G

• Geçme namert köprüsünden, qoy aparsin sel seni. Yatma tilki gölgesinde qoy yesin aslan seni.
• Göz görmek için, gönül sevmek içindir.

H

• Halva halva demekle ağız şirin olmaz.
• Her zatın tazesi (tezesi), dostun köhnesi (İran Azerbaycanı’ndan Tebrizli Selahaddin Kusekenani’den naklen Said Dağdaş, 6 Haziran 1999), (Dağdaş ve ark., 2006).
• Halva halva demekle agiz sirin olmaz! Azerbaycan Türkçesinde kullanılan (Bakü’lü Ebilov Ümid Maksudoğlu’ndan nakleden Burdur’lu Hüseyin Yılmaz'dan naklen Denizli’li Said Dağdaş, 2 Ekim 2012) bir atasözü.
• Haramın binası olmaz! Haram ile kazanılan mal heba olur. Azerbaycan Türkçe’sinde ise “Yellen (yelle) gelen, sellen (selle) gider!” şeklinde kullanılır. (1943’lü, Gah ili-Azerbaycan’lı Resul Fettahoğlu’ndan naklen Said Dağdaş, 28.11.2009, Denizli). “Haydan gelen, huya gider!” atasözü de bu manada kullanılır.
• Her parlayan qizil deyil! Azerbaycan Türkçesinde kullanılan (Bakü’lü Ebilov Ümid Maksudoğlu’ndan nakleden Burdur’lu Hüseyin Yılmaz'dan naklen Denizli’li Said Dağdaş, 2 Ekim 2012) bir atasözü.
• Herşeyin tazesi, dostun eskisi.

İ

• İnsaf dinin yarısıdır (Selahaddin Kusekenani, Tebrizli Orman Mühendisi, 6.6.1999, Antalya, Cevizli’de naklen alınmıştır): Azeri Türkçesinden bir atasözü.
• İt karı bolsar, yatıp ürür (Eski Doğu Türkistan atasözü, Yaşar Süngü’den naklen, 29.08.2007, Yeni Şafak, s. 5). 22 Temmuz 2007 seçimlerinin sonuçları için kullanılabilir... “Kuvvetten düşen it, yatıp ürür” ya da “Yaşlanan it, yatıp ürür.” şeklinde Türkiye Türkçesine aktarılabilecek bir atalar sözü. Toplum nezdine itibarı kalmayan, sadece ortalığı velveleye verir anlamında (Said Dağdaş).
• İti tutarken(köpek alırken) bile esline (soyuna) bak.
• İt itliğini elden bırakır sümsünmeyini (sümsünmek = başıboş gezinmek) elden bırakmaz.
• İyiliğe iyilik her kişinin işidir, kötülüğe iyilik er kişinin işidir.

K

• Kadın adamı vezir de eder rezil de eder.
• Kadın Allahın erkeğe gönderdiği en büyük hediyedir.
• Kadınsız erkek susuz çöle benzer, yalnızlıkdan kurur.
• - Kisinin adi cixinca, cani cixsin daha yaxsidi! "Adım çıkmış dokuza, inmez sekize!", “Kişinin adı çıkacağına canı çıksın!” (Aksekili M. Ali Şener'den naklen Said Dağdaş, 11.9.2010) atasözlerinin Azerbaycan Türkçesindeki benzer anlamdaki sürümü (Bakü’lü Ebilov Ümid Maksudoğlu’ndan nakleden Burdur’lu Hüseyin Yılmaz'dan naklen Denizli’li Said Dağdaş, 2 Ekim 2012).
• - Kisinin sozu bir olar! Erkek, sözüne güvenilen adamdır! anlamında bir atasözü (Bakü’lü Ebilov Ümid Maksudoğlu’ndan nakleden Burdur’lu Hüseyin Yılmaz'dan naklen Denizli’li Said Dağdaş, 2 Ekim 2012). “Söz bir, Allah bir!” atasözü ile benzer anlamda…
• Kör köre "kör" demezse bağrı çatlar.
• Kötü günün ömrü az olur.

M

• Mert bir kere ölür, namert bin kere.
• Meşe (orman) çakalsız olmaz.
• Mart çıxdı, dərd çıxdı.

O

• Ot kökü üstünde biter
• Örtülü bazar, dostluğu pozar.

S

• Suyu şeffaf yapan temizliği, insanı temiz yapan namusudur.

T

• Tek elden ses çıxmaz.
• - Türk’ün sözü!.. (Azerbaycan Türkçesinde)-(Bakü'lü, 1969'lu Ruşen Abbasoğlu'ndan naklen Said Dağdaş, 1 Ekim 2013). “Allah seni inandırsın ki doğru söylerim!” manasında, sözüne güven ve kesin doğruluk katan, asla yalan lafın bulunmadığını vurgulayan bir anlam taşır. “Mesalen, “Men by bayanla görüşmek isterim.” desen, herkes bunu başka bir menada anlar. Amma, “Türk’ün Sözü, bu bayanla görüşmük isterim.” desen, herkes anlar ki, kötü bir meram yok, sadece iş esnasında görüş bu…”

Y

• Yaman (kötü) komşu adamı ev sahibi yapar.
• Yakın komşu uzak akrabadan iyidir.
• Yalancının evi yandı, kimse inanmadı.
• Yalnız yiyen, yalnız ölür.
• Yamandır baş ağrısı, Daha yamandır yaman evlat.
• Yahşi günde yar yahşidir yaman günde yetiş gardaş.
• Yetim kuzudan koç olmaz.
• Yüze konuşan düşman, arkadan konuşan dostdan iyidir.
• Yüz ölç bir biç.
• Yaxşılıq et, at dənizə, balıq bilməsə, Xalıq bilər!'